Quen với sự mất mát
Tôi ra khỏi cửa mới phát hiện, chiếc xe đạp mới mua dựng trong hành lang đã không cánh mà bay. Chỉ trong hai năm, đây là chiếc xe đạp thứ ba bị mất rồi. Tôi vừa lắc đầu trước sự đời, nhưng trong lòng lại cảm thấy phẳng lặng hơn nhiều so với hai lần bị mất xe trước đây.
Phải chăng đã trở nên quen với sự mất mát rồi?
Có lẽ như vậy. Mấy năm qua, trong cuộc sống, tôi liên tiếp có nhiều thứ bị mất mát thậm tệ, so với trước mắt, bị mất mấy chiếc xe đạp thật chẳng đáng kể gì cả. Những mất mát thua thiệt trong cuộc sống hầu như khiến tôi vỡ lẽ ra rằng: Con người sống trên đời này, cần phải quen với sự mất mát.
Thông thường mà nói, con người bẩm sinh vốn thường quen với sự có được, nhưng lại không quen với sự mất mát. Kể từ khi cất tiếng khóc chào đời, con người trước tiên đã có được sự sống. Và kể từ lúc đó trở đi, chúng ta không ngừng có được: Những miếng cơm manh áo, đồ chơi, tình thương và sự trìu mến đến từ cha mẹ, có được sự đào tạo nghề nghiệp và trau dồi văn hóa đến từ xã hội. Sau khi khôn lớn thành người, chúng ta dựa vào môi trường tự nhiên và qua sự cố gắng của mình tiếp tục có được: Tình yêu, người bạn đời và con cái, có được tiền của, tài sản, danh dự, địa vị, có được thành công trong sự nghiệp và có được sự công nhận của xã hội, và cứ như vậy mà có được, vv ...
Tất nhiên, có được rồi thì tất phải có sự mất mát, trong quá trình chúng ta đã có được thì quả là cũng trải qua sự mất mát lớn nhỏ ít nhiều. Thế nhưng, chúng ta thường dễ dàng coi những gì có được là lẽ đương nhiên, là rất bình thường, còn thông thường coi sự mất mát là việc không nên, là không bình thường. Cho nên, mỗi khi bị mất mát, thường không tránh khỏi cảm thấy ấm ức bực dọc. Nếu như bị mất mát càng nhiều thì lại càng ấm ức. Chúng ta thường tự nhủ phải quyết tâm để rồi lại có được, để bù lại những gì đã bị mất. Trên sơ đồ trong lòng chúng ta, hình như đều được phác họa hàng loạt những đường nét có được mọi thứ, còn những thứ bị mất mát thì thường là xóa bỏ đi. Tóm lại, bất kể sự mất mát là hiện tượng thường xuyên thế nào đi nữa thì chúng ta vẫn cứ không quen với sự mất mát.
Lý lẽ này vốn rất đơn giản: Sự mất mát lẽ đương nhiên là hiện tượng rất bình thường trong cuộc sống. Trong cả quá trình của nhân sinh cũng chính là quá trình không ngừng có được rồi lại mất đi, xét từ kết quả cuối cùng thì, sự mất mát mới càng là bản chất của sự có được. Sớm muộn rồi thì thể nào chúng ta cũng phải mất đi món quà quý giá nhất, đó là sinh mệnh, và rồi từ đó cũng mất đi hết tất cả những gì đã từng có được trong cả quá trình của nhân sinh. Có những thứ bị mất mát xem như là rất ngẫu nhiên, ví dụ như, những tổn thất bất ngờ ập tới bởi thiên tai nhân họa gây nên, nhưng đó cũng là lẽ đương nhiên bao gồm hết thảy đã gói trong sự sống. "Nhân hữu đán tịch họa phúc", có nghĩa là, họa hoặc phúc đến với con người vào lúc sớm hoặc chiều, đã rằng sinh ra để làm con người, thì phải có tinh thần và can đảm chấp nhận cái họa hay cái phúc vào lúc sớm hoặc lúc chiều. Còn như những trắc trở hoặc mất mát trong xã hội, thì lại càng là việc rất bình thường trên con đường đời. Qua đó có thể thấy, nếu như bạn không quen với sự mất mát , thì chứng tỏ bạn còn thiếu giác ngộ đối với nhân sinh. Nếu ai chỉ mong có được mà không chịu chấp nhận sự mất mát, nhìn bề ngoài tưởng như người đó rất có tinh thần phấn đấu, thực ra lại rất yếu đuối, và rồi nếu như một khi bị mất mát thua thiệt lớn, thì người đó sẽ ủy mị mất hết tinh thần.
Để làm quen với sự mất mát, phải chăng đôi khi chúng ta chủ động mất mát thứ gì đó. Tôn giáo của phương Đông và phương Tây đều nói ban ơn bố thí. Theo cách hiểu của tôi thì, nghĩa gốc của bố thí là dạy cho con người loại bỏ cái tâm tham lam đê tiện, từ chỗ không ra riết theo đuổi của cải, cho đến không quá để tâm ra riết theo đuổi đến hết thảy những gì ở ngoài thân thể con người, thậm chí cho đến sinh mệnh. Phật giáo chủ trương "vô ngả", có nghĩa là không có tôi, cũng có nghĩa là không tồn tại cái việc "của tôi". Không có vật gì thuộc về mình cả, ngay cả bản thân mình cũng không thuộc về mình, huống hồ là của cải vật chất. Hiểu thấu đáo nghĩa lý này rồi thì, con người ta cần gì phải lo nghĩ đến những thứ gì bị mất mát và thua thiệt?
Những nghĩa lý trên đây là chất xúc tác nhắc nhở các bạn trẻ vừa dấn thân vào xã hội nên luôn giữ cho đầu óc tỉnh táo. Thực ra, chúng ta nên cố gắng để mình có tinh thần tích cực, thế nhưng trong thế giới nội tâm nhất định phải giữ cho mình một khoảnh siêu thoát. Có được sự siêu thoát rồi, thì chúng ta mới có thể nếm trải đủ thứ mùi vị của nhân sinh một cách ung dung, trong đó kể cả thứ vị mất mát thua thiệt.
Từ việc bị mất chiếc xe đạp mà dẫn đến nhiều lý luận như vậy, có thể thấy tôi là người vẫn còn hơi để tâm đến sự mất mát. Nếu có ai cười nhạo tôi đó là tinh thần A .Q, thì tôi cũng vui lòng chấp nhận. Thử nghĩ mà xem, đối với mọi sự mất mát không thể tránh khỏi của nhân sinh, nói bé đi là mất đi của cải, nói lớn ra là mất đi sinh mệnh, nếu như không có tinh thần A.Q thì liệu có chịu được không? Xét từ góc độ xã hội mà nói, trộm cướp là hành động bất nghĩa, chúng ta cần phải đấu tranh với chúng theo khả năng cho phép, chứ không nên dung túng bằng thái độ triết lý. Thế nhưng, nếu như có càng nhiều người ở bên ngoài xã hội vỡ lẽ ra nghĩa lý căn bản của nhân sinh thì phải chăng nền nếp xã hội sẽ trở nên tốt đẹp hơn nhỉ? Vậy thì, bài viết này của tôi có lẽ chính là sự đấu tranh với hành vi trộm cắp bất nghĩa theo khả năng cho phép của mình mà thôi.
Các bạn có nhận xét gì đối với quan điểm trước hiện tượng bị mất mát của nhà văn Chu Quốc Bình? Riêng bản thân bạn có thái độ như thế nào trước sự mất mát thua thiệt trong sinh hoạt, trong công tác và trong học tập? Hoan nghênh các bạn viết thư cho Ngọc Ánh biết. trước khi kết thúc chương trình Văn nghệ Cuối tuần kỳ này, mời các bạn thưởng thức bài hát Trung Quốc "Chuc bạn bình an" đã rất đỗi quen thuộc với đông đảo người Trung Quốc, Ngọc Ánh rất tâm đắc với lời bài hát này, và cảm thấy rất phù hợp với trung tâm tư tưởng của bài tản văn "Quen với sự mất mát". Mời các bạn thưởng thức và chúng ta cùng động viên nhau nhé.